Hoogsensitiviteit en mindset in het onderwijs
Hoe een kwaliteit een valkuil kan worden.
Hoogsensitieve kinderen zijn gevoeliger voor prikkels uit de omgeving. Doordat hun prikkel-filter minder goed werkt, krijgen ze meer prikkels binnen.
Zo kunnen ze bijvoorbeeld volledig uit hun concentratie gehaald worden door een flikkerend licht, een muffe geur of een zoemend achtergrondgeluid, terwijl andere kinderen dit niet eens opmerken.
Bovendien gaan hoogsensitieve kinderen prikkels dieper, intenser verwerken. Er worden meer associaties gelegd, meer verbindingen gemaakt in de hersenen.
Het positieve gevolg van hoogsensitiviteit is dat deze gevoelige kinderen diep en intens kunnen genieten van schoonheid en harmonie. Dat ze bijvoorbeeld diep geraakt kunnen worden door muziek of kunst.
Helaas heeft hoogsensitiviteit ook nadelige gevolgen.
In dit stukje wil ik het hebben over het nadelige gevolg dat hoogsensitiviteit kan hebben op mindset, waarmee we bedoelen met de manier waarop kinderen denken over zichzelf.
Hoogsensitieve kinderen zijn vaak heel gevoelig voor harmonie. Ze houden erg van energie die goed stroomt. Ze functioneren dan ook optimaal in een sereen klimaat. Ze blijven het liefst ver weg van onenigheid, zware discussies, ruzie,…
Een strategie die heel veel hoogsensitieve kinderen erop nahouden om die harmonie te kunnen bereiken of handhaven, is het voldoen aan andermans verwachtingen. Hoogsensitieve kinderen kunnen hier soms heel ver in gaan. Ze schuiven hun eigen behoeften opzij om er toch maar voor te zorgen dat iedereen tevreden en blij is. Soms dus ten koste van zichzelf.
Op school worden kinderen van kleinsaf aan voortdurend beoordeeld. Enerzijds worden ze beoordeeld op hun gedrag. Anderzijds op hun prestaties. Al dan niet door middel van een puntensysteem.
Als geen ander zijn hooggevoelige kinderen hier enorm vatbaar voor. Doordat ze vaak extreem loyaal zijn aan hun leerkracht doen ze hun uiterste best om te voldoen aan alle verwachtingen. En streven ze naar de hoogste punten. Op alle gebieden.
Op die manier gebeurt het dat in het begin van hun lagere schoolcarrière hoogsensitieve kinderen, die bovendien beschikken over schoolse talenten, voortdurend bevestiging krijgen. Enerzijds voor hun goed gedrag. Anderzijds voor hun goede resultaten, waar ze vaak geen enkele moeite voor hoeven te doen.
Terwijl hoogsensitieve kinderen die het moeilijker hebben om aan sommige leer-eisen te voldoen, het falen aan kunnen voelen als een persoonlijke nederlaag, een complete mislukking van zichzelf. Voor deze kinderen gaat het namelijk niet over het niet snel en correct kunnen invullen van een oefening. Ze krijgen het gevoel compleet niet meer te voldoen aan de verwachtingen van de leerkracht. Waardoor ze zichzelf als persoon gaan veroordelen.
De groep van (hoog)begaafde hoogsensitieve kinderen die in de eerste (en vaak ook nog de resterende) jaren van het lager onderwijs met verve aan alle eisen kan voldoen, lijkt er in eerste instantie beter uit te komen. Dit is vaak echter een uitstel van excecutie.
Doordat ze heel weinig inspanning hebben moeten doen om toch goede punten en goedkeuring van de leerkracht te behalen, raken deze kinderen erg vast in hun mindset, de overtuigingen die ze hebben over zichzelf.
Enerzijds hebben ze ontzettend vaak, formeel of informeel, de boodschap gekregen dat ze “slim zijn”. Anderzijds zijn ze het gewend geraakt om zonder veel moeite aan verwachtingen te kunnen voldoen. En laat net dat zijn waar veel hoogsensitieve kinderen naar streven… voldoen aan andermans verwachtingen. Meer nog dan het voldoen aan hun eigen noden.
Slim zijn is voor deze kinderen dan ook onbewust een identiteit geworden, een deel van wie ze ZIJN.
Het zou me te ver brengen om dieper in te gaan op alle gevolgen van deze ontwikkelde vaste mindset. Noch ga ik in deze tekst verder in op de kenmerken van hoogbegaafdheid en de specifieke leerstijl en leerbehoeften van deze groep kinderen.
Wel neem ik jullie mee naar de steeds moeilijker opbouwende leerstof tijdens het middelbaar onderwijs (of voor sommige hoogbegaafde leerlingen pas tijdens het hoger onderwijs).
Jullie kunnen je waarschijnljik wel voorstellen hoe erg de clash kan zijn voor hoogsensitieve begaafde kinderen die plotseling niet meer kunnen voldoen aan de verwachtingen van de verschillende leerkrachten?
De redenen hiertoe kunnen divers zijn, van slechte studie-methodes of verstikkend perfectionisme tot onderontwikkelde planningsvaardigheden. Feit is wel dat veel erg begaafde kinderen het op een bepaald punt niet meer kunnen bolwerken.
Wat maakt dat hun ganse identiteit als een pudding in mekaar valt.
Het “slim-ZIJN” past niet langer bij hoe ze zich voelen. Maar wat moeten ze dan wel? Wie of wat ZIJN ze dan nog?? Hun hele identiteit bouwden ze op rond het voldoen aan andermans verwachtingen. Wanneer dit niet meer standhoudt, valt samen met het geloof in zichzelf hun eigenwaarde ineen. Het wegvallen van deze absolute waarheid kan een grote angst doen ontstaan bij deze kinderen.
Een angst die, wanneer hij niet op tijd erkend en getransformeerd wordt, kan leiden tot een waar waterval-effect. Van steeds minder zelfvertrouwen en steeds meer een gevoel van falen. Tegenover de wereld, maar ook tegenover zichzelf.
Kennis van en inzicht in mindset is dan ook een cruciaal puzzelstukje voor hoogsensitieve personen in hun leerproces om om te leren omgaan met mislukkingen.
Zodat ze zich leren herpakken en leren leren uit hun fouten. Maar bovenal dat ze leren hun eigen vooruitgang te bevorderen en te appreciëren in plaats van enkel te willen pleasen aan anderen.
In deze tekst heb ik een nogal zwart/wit beeld geschetst van het onderwijs. In verschillende scholen begint de kennis rond hoogsensitiviteit, hoogbegaafdheid en rond mindset gelukkig meer en meer zijn weg te vinden.
Ik wil dan ook beklemtonen dat een school, maar zeker een leerkracht hier enorm veel in kan betekenen. Al liggen de valkuilen op de loer, ook bij scholen die ‘bekend’ zijn met hoogsensitiviteit en mindset.
Waar ik ook zeker op wil wijzen, is dat mijns inziens de rol van de leerkracht nooit groter kan zijn dan de rol van de ouder. Een competitief thuisklimaat waarbij veel belang gehecht wordt aan punten en presteren, kan -ongewild- een voedingsbodem zijn voor een vaste mindset.
Laten we met z’n allen gaan voor meer kennis en inzicht.
Opdat onze kinderen mogen uitgroeien tot de unieke bloem die ze zelf zijn.
Heeft deze tekst je geraakt?
Wil je meer te weten komen over hoogsensitiviteit, over mindset of over hoogbegaafdheid?
Ik nodig je met plezier uit in mijn coaching-praktijk. Om een stapje te zetten op je weg naar meer inzicht…
Katrien Volckaert
Katrien Volckaert